อปฺปมญฺญาวิภงฺคมาติกตฺถวณฺณนา

อปฺปมญฺญาวิภงฺคมาติกาย ปน อตฺถโต ตาว – จตสฺโส อปฺปมญฺญาโยติอาทีสุ ผรณอปฺปมาณวเสน อปฺปมญฺญาโยฯ เอตา หิ อารมฺมณวเสน อปฺปมาเณ วา สตฺเต ผรนฺติ, เอกสตฺตมฺหิ วา อนวเสสผรณวเสน อปฺปมาณโต ผรนฺตีติ เอวํ ผรณอปฺปมาณวเสน ‘‘อปฺปมญฺญาโย’’ติ วุจฺจนฺติ, สตฺต อปฺปมาณวเสนาปิ วตฺตุํ วฏฺฏติฯ เมตฺตาสหคเตนาติ เมตฺตาย สมนฺนาคเตนฯ เอกํ ทิสนฺติ ปุรตฺถิมาทีสุ จตูสุ ทิสาสุ ยํ กิญฺจิ เอกํ ทิสํ, ตํทิสาปริยาปนฺนสตฺตผรณวเสน เจตํ วุตฺตํฯ ผริตฺวาติ ผุสิตฺวา อารมฺมณํ กตฺวาฯ วิหรตีติ ปวตฺเตติฯ ตถา ทุติยนฺติอาทีสุฯ ยถา เอกํ ทิสํ ผริตฺวา, ตเถว ตทนนฺตรํ ทุติยํ, ตติยํ, จตุตฺถญฺจาติ อตฺโถฯ อิติ อุทฺธมโธ ติริยนฺติ เอเตเนว นเยน อุปริมํ ทิสํ, เหฏฺฐิมํ ทิสํ, อนุทิสญฺจ อนุกฺกเมน เมตฺตาสหคเตน เจตสา ผริตฺวา วิหรตีติ อตฺโถฯ เอตฺตาวตา เอกเมกํ ทิสํ ปริคฺคเหตฺวา โอธิโส เมตฺตาผรณตํ ทสฺสิตํฯ

สพฺพธีติอาทิ ปน อโนธิโส ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ สพฺพธีติ สพฺพตฺถฯ สพฺพตฺตตายาติ สพฺเพสุ หีนมชฺฌิมุกฺกฏฺฐมิตฺตสปตฺตมชฺฌตฺตาทิปฺปเภเทสุ อตฺตตาย, เตสุ วิภาคํ อกตฺวา อตฺตสมตายาติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา สพฺพตฺตตายาติ สพฺเพน จิตฺตภาเวน, อีสกมฺปิ พหิ อวิกฺเขปมาโนติ อตฺโถฯ สพฺพาวนฺตนฺติ สพฺพสตฺตวนฺตํ, สพฺพสตฺตยุตฺตนฺติ อตฺโถฯ โลกนฺติ สตฺตโลกํฯ ปุน ‘‘เมตฺตาสหคเตนา’’ติ อิทํ ‘‘วิปุเลนา’’ติอาทีหิ วิเสสเนหิ สมฺพนฺธทสฺสนวเสน วา วุตฺตํ, นิคมนวเสน วาฯ ตตฺถ ผรณวเสน วิปุลตา เวทิตพฺพาฯ ภูมิวเสน ปน มหคฺคตตาฯ ปคุณวเสน, อปฺปมาณสตฺตารมฺมณวเสน จ อปฺปมาณตาฯ พฺยาปาทปจฺจตฺถิกปฺปหาเนน อเวรตาฯ โทมนสฺสปฺปหาเนน นิทฺทุกฺขตา, สงฺขตตา, อพฺยาปชฺชตา จ ทฏฺฐพฺพาฯ เอวํ กรุณาสหคเตนาติอาทีสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ อยํ ตาเวตฺถ ปทตฺโถฯ

ธมฺมเภโท ปเนตฺถ สุวิญฺเญยฺโยวฯ วิภงฺคนเยน ปน ตีสุ รูปาวจรกุสลวิปากกิริยาจิตฺเตสุ สมฺปยุตฺตา สตฺเตสุ เมตฺตาทิพฺรหฺมวิหารภูตา อโทโส กรุณา มุทิตา ตตฺรมชฺฌตฺตตาติ จตฺตาโร ธมฺมา นานานเยหิ วิภตฺตา, ตํสมฺปยุตฺตา ปน กามาวจรภูตา จ เอตา อิธ น คหิตาฯ อรูปาวจรโลกุตฺตเรสุ ปเนตา อปฺปมญฺญา นตฺเถวาติฯ